تصور می شود که کلمه (ISO) مخفف International Organization for Standardization است, در حالی که مخفف عبارت فوق می بایست به صورت (IOS) باشد. (ISO) در اصل از کلمه یونانی (isos) مشتق شده و به معنی (برابر) و ریشه پیشوند (iso) در انگلیسی است. علت انتخاب کلمه (ISO)به عنوان نام یک سازمان بین المللی به سهولت دانسته می شود. سازمان بین المللی استاندارد, در صورت توجه به زبان کشورهای عضو, در انگلیسی به صورت (IOS) و در فرانسه به صورت (OIN) در می آید ولی به طور کلی بدون در نظر گرفتن زبان کشور خاص, نام سازمان بین المللی استاندارد به صورت (ISO) خلاصه می شود.
استانداردهای سری ایزو 9000 نیز در زمینه کیفیت گفتگو می‌کند، ولی نه فقط کیفیت محصول نهایی، بلکه کیفیت عملکرد صحیح همواره صحیح تمامی بخش‌های یک سازمان که در مجموع در کیفیت محصول یا خدمت عرضه شده توسط یک سازمان یا به عبارتی دیگر در کیفیت کل سازمان تجلی می‌یابد. تدوین استانداردهای سری ایزو 9000 در مورد مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت (QM, QA) در اواخر دهه هفتاد با بهره‌گیری از استاندارد انگلستان به شماره 5750 (BS5750) و سایر استانداردهای مربوط به سیستم‌های کیفیت طراحی شده برای صنایع نظامی و هسته‌ای در کمیته فنی شکاره 176 سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO/TC 176) تحت عنوان مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت آغاز و در سال 1987 پس از بحث و بررسی‌های علمی و تخصصی گسترده و تایید پیش‌نویس‌های تهیه شده توسط کشورهای عضو این کمیته فنی به صورت مجموعه‌ای مشتمل بر شش استاندارد از سوی دبیرخانه سازمان بین‌المللی استاندارد منتشر گردید و در حال حاضر بر تعداد آنها افزوده شده و مشتمل روش آزمون 18 استاندارد گردیده است.
استانداردهای سری ایزو 9000 در واقع تعیین‌کننده ویژگی‌ها یا مشخصات فنی برای محصول نیستند، بلکه استانداردهایی هستند که بر فرایند و عملکرد تمامی فعالیت‌ها که بر کیفیت محصول یا خدمت نهایی تاثیر می‌گذارد توجه دارد و به همین روی برای هر نوع صنعتی دارای کاربرد است. استانداردهای سری ایزو 9000 می‌گوید که کیفیت محصول، فقط از طریق کنترل و بازرسی، حتی بازرسی صد در صد، به صورت پیوسته قابل تامین نیست، بلکه کیفیت باید در فرآیند تولید و آنهم در تمامی بخش‌های یک سازمان (کارخانه یا شرکت) از جمله بخش طراحی، بخش تدارکات، بخش تولید، بخش کنترل کیفیت، بخش آموزش و امثالهم خلق و بوجود آید و بهمین روی است که کیفیت و ارزش نهادن بر کیفیت را مسوولیت مشترک تمامی کارکنان و در تمامی بخش‌های یک سازمان تلقی می‌نماید.
طبقه‌بندی و معرفی استانداردها
استاندارد ایزو 9000 بطور کلی در سه طبقه‌بندی می‌شوند:
- استانداردهای مربوط به مدیریت کیفیت و عناصر سیستم کیفیت (سری ایزو 9004)
- استانداردهای مربوط به الگوهای تضمین کیفیت (ایران-ایزو 9001، 9002 و 9003)
- سایر استانداردهای راهنما و حمایت‌کننده (ایزو 8402، سری ایزو 9000 و سری ایزو 10000)
استاندارد ایزو 1-9000 در واقع مدیران یک سازمان را چه تولیدی باشد یا خدماتی در انتخاب و کاربرد استانداردهای مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت راهنمایی می‌کند، از آن جمله که مناسب‌ترین الگوی تضمین کیفیت برای آنان کدام است و استانداردهای ایزو 1-9004 و 2-9004 مدیران سازمان را یاری می‌دهد که چگونه سیستم مدییت کیفیت را در سازمان خود برقرار نمایند. استانداردهای ایزو 9001، 9002، 9003(1994) که معادل با استانداردهای ایران-ایزو 9001، 9002 و 9003(1374) هستند، تحت عنوان الگوهای تضمین کیفیت، پذیرفته شده‌اند و صدور گواهینامه برای سیستم‌های کیفیت بر حسب انطباق با یکی از این استانداردها صورت می‌گیرد.
عناوین کامل این استانداردها به شرح زیر می‌باشد:
- استاندارد ایران-ایزو 9001(1374) – سیستم کیفیت – الگو برای تضمین کیفیت در طراحی، توسعه، تولید، نصب و ارایه خدمات.
- استاندارد ایران-ایزو 9002(1374) – سیستم کیفیت – الگو برای تضمین کیفیت در تولید، نصب و ارایه خدمات.
- استاندارد ایران-ایزو 9003(1374) – الگو برای تضمین کیفیت در بازرسی و آزمون نهایی.
از جمله اسنانداردهای راهنما، استاندارد ایران-ایزو 8402(1374) می‌باشد که در برگیرنده 67 اصطلاح و تعریف هر یک از آنها در زمینه کیفیت، سیستم کیفیت، مدیریت کیفیت و ابزار و فنون مرتبط می‌باشد. استانداردهای معرفی شده در فوق را می‌توان از موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران واقع در کرج و یا مدیریت‌های استاندارد و تحقیقات صنعتی استان‌ها شهرستان‌ها تهیه کرد.
کاربرد استاندارد سری ایزو 9000
کاربرد این استاندارد در سال‌های اخیر در تولید و تجارت جهانی و منطقه‌ای از اهمیت خاص و رو به گسترش برخوردار گردیده‌است و می‌رود که بتدریج در تولید داخلی در کشورها نیز از چنین اهمیتی برخوردار گردد. بنا بر توصیه بسیاری از متخصصان ذیصلاح مدیریت کیفیت، برای ایجاد و استقرار سیستم مدیریت کیفیت مناسب است که استانداردهای ایزو 1-9004 و 2-9004 بعنوان اساس و راهنمای ایجاد سیستم در نظر گرفته شود و همزمان حداقل الزامات تعیین شده در استانداردهای ایران ایزو 9001، 9002 و 9003 به عنوان الگوی تضمین کیفیت نیز تامین گردد. امروز پرسش این سوال از سوی مشتریان عمده که آیا دارای گوهینامه ایزو 9000 هستید یا خیر و اگر دارای این گواهینامه هستید این گواهینامه را از کدام سازمان معتبر صادر کننده گواهینامه دریافت داشته‌اید؟ بسیار متداول شده است.
نگاهی به آمار گواهینامه‌های صادر شده در جهان و روند گسترش آن در سه سال اخیر (در فوریه 1994 نزدیک به 45هزار سازمان، در فوریه 1995 نزدیک به هفتاد هزار سازمان و در فوریه 1996 نزدیک به 99 هزار سازمان) این اهمیت و گسترش آنرا نشان می‌دهد. بسیاری از متخصصان مدیریت کیفیت، استانداردهای سری ایزو 9000 را پدیده یا موضوع یا فن فوق‌العاده جدید یا اختراع حدید نمی‌دانند، بلکه معتقدند تدوین کنندگان این استانداردها اکثریت اصول اجرایی و مدیریتی که تا دهه 1970 در زمینه کنترل و بهبود کیفیت در بسیاری از کشورهای فعال در رقابت بین‌المللی از خود اثرات تاثیرگذار بر کیفیت، کاهش ضایعات و بهره‌گیری از خلاقیت و توانایی انسان‌ها، بر جای گذازده بودند را گردآوری نموده و آنرا در قالبی مدیریتی و بر پایه این دیدگاه که کیفیت در بخش به بخش سازمان خلق می‌گردد، به جامعه آگاه و جستجوگر ابزارهای مدیریتی موثر در صنعت جهانی و از طریق سازمان بین‌المللی استاندارد عرضه نموده‌اند.